Έχετε παρατηρήσει ότι είσαστε ευερέθιστοι σε σημείο δακρύων όταν παρακολουθείτε τις ειδήσεις τον τελευταίο καιρό ή όταν συναντιέστε και μιλάτε με συγκεκριμένα άτομα; Αν ναι, δεν είστε μόνοι, υπάρχουν αναρίθμητοι άνθρωποι ανά τον κόσμο που χαρακτηρίζονται από υπερβολική ευαισθησία και ταλαιπωρούνται από αυτήν. Η ενσυναίσθηση σίγουρα έχει τα οφέλη της, αλλά περιλαμβάνει και πολλά μειονεκτήματα, είναι καιρός, λοιπόν, να διδάξουμε στον εαυτό μας την άσκηση της υγιούς ενσυναίσθησης.
Τι είναι ακριβώς η ενσυναίσθηση;
Η ενσυναίσθηση είναι μια ικανότητα να συγχρονιζόμαστε συναισθηματικά και γνωστικά με ένα άλλο άτομο, να αντιλαμβανόμαστε έναν κόσμο από την οπτική γωνία του άλλου ατόμου ή να μοιραζόμαστε τις συναισθηματικές τους εμπειρίες. Είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση και τη διατήρηση σχέσεων, καθώς μας βοηθά να συνδεθούμε με τους άλλους σε βαθύτερο επίπεδο.
Υπάρχουν γενικά δύο τύποι ενσυναίσθησης: γνωστική ενσυναίσθηση και συναισθηματική ενσυναίσθηση. Η συναισθηματική ενσυναίσθηση έχει να κάνει με το να μοιράζεσαι συναισθήματα με άλλους στο βαθμό που μπορεί να βιώσεις πόνο όταν βλέπεις κάποιον που πονάει ή να βιώσεις δυσφορία όταν βλέπεις κάποιον να βρίσκεται σε κίνδυνο. Αυτό συμβαίνει σε πολλούς ανθρώπους όταν παρακολουθούν ενοχλητικές ειδήσεις ή όταν σχετίζονται στενά με συγκεκριμένους ανθρώπους και τη γεμάτη προβλήματα ζωή τους. Βέβαια, η συναισθηματική ενσυναίσθηση δεν αφορά μόνο την εμπειρία αρνητικών συναισθημάτων. Οι άνθρωποι με ενσυναίσθηση μπορεί να βιώσουν μια αφθονία θετικότητας όταν παρακολουθούν τη χαρά, την ευτυχία, τον ενθουσιασμό ή τη γαλήνη των άλλων ανθρώπων και μπορούν να εισπράξουν περισσότερα από τη μουσική και άλλες, μικρές ή μεγάλες καθημερινές απολαύσεις.
Ενώ αυτή η συναισθηματική ταύτιση είναι κατάλληλη για θετικές καταστάσεις, η υπερβολική ενσυναίσθηση όταν παρακολουθούμε τους ανθρώπους να υποφέρουν μπορεί να είναι ενοχλητική, ακόμη και να οδηγήσει σε προβλήματα ψυχικής υγείας. Η υπερβολική ενσυναίσθηση προς τους άλλους, ειδικά όταν δίνουμε προτεραιότητα στα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων έναντι των δικών μας, μπορεί να οδηγήσει σε εμπειρίες άγχους και κατάθλιψης.
Ο άλλος τύπος ενσυναίσθησης – η γνωστική ενσυναίσθηση – αναφέρεται στο να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια των άλλων ανθρώπων, να τον βλέπουμε από τη δική τους οπτική γωνία, να βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση τους χωρίς απαραίτητα να βιώνουμε τα σχετικά συναισθήματα και να παρακολουθούμε τις ειδήσεις κατανοώντας αυτόματα ε σε γνωστικό επίπεδο γιατί οι άνθρωποι αισθάνονται απελπισία, αγωνία ή θυμό. Αυτή η διαδικασία μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική ενσυναίσθηση ή ακόμα και σωματική ενσυναίσθηση, όπου η ενσυναίσθηση έχει φυσιολογική επίδραση.
Η επίδραση της ενσυναίσθησης στο σώμα είναι ένα καλά τεκμηριωμένο φαινόμενο. Για παράδειγμα, οι γονείς που βιώνουν υψηλά επίπεδα ενσυναίσθησης προς τα παιδιά τους τείνουν να έχουν χρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού, οδηγώντας σε χαμηλότερη ανοσία. Επίσης, η καρδιά μας χτυπά με τον ίδιο ρυθμό όταν συμπάσχουμε με τους άλλους. Έτσι, ο αντίκτυπος της ενσυναίσθησης είναι τόσο ψυχολογικός όσο και φυσιολογικός. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να οδηγήσει σε αυτό που ορισμένοι αναφέρουν ως «κόπωση συμπόνιας».
Ενσυναίσθηση και συμπόνια: είναι το ίδιο;
Πρόσφατα χρησιμοποιώντας μελέτες μαγνητικής τομογραφίας, οι νευροεπιστήμονες υποστήριξαν ότι ο παραπάνω χαρακτηρισμός είναι εσφαλμένος και ότι η συμπόνια δεν προκαλεί κόπωση. Η διάκριση είναι σημαντική επειδή αποδεικνύεται ότι η συμπόνια είναι το αντίδοτο στην αγωνία που αισθανόμαστε όταν συμπάσχουμε με τους ανθρώπους που υποφέρουν. Χρειαζόμαστε λιγότερη ενσυναίσθηση και περισσότερη συμπόνια; Η ενσυναίσθηση και η συμπόνια είναι ξεχωριστά γεγονότα στον εγκέφαλο. Η ενσυναίσθηση για τον πόνο ενός άλλου ατόμου ενεργοποιεί περιοχές στον εγκέφαλο που σχετίζονται με αρνητικά συναισθήματα. Επειδή αισθανόμαστε τον πόνο του άλλου ατόμου, τα όρια μεταξύ του εαυτού και των άλλων μπορεί να γίνουν θολά εάν δεν έχουμε καλά όρια ή δεξιότητες αυτορρύθμισης και βιώνουμε «συναισθηματική μετάδοση». Παγιδευόμαστε έτσι στην αγωνία και δυσκολευόμαστε να απαλύνουμε τα συναισθήματά μας. Θέλουμε να πάψουμε την σύνδεση και την ταύτιση, να χαλαρώσουμε και να κοιτάξουμε μακριά. Αντίθετα, η συμπόνια συνδέεται με δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με θετικά συναισθήματα και δράση.
Η συμπόνια μπορεί να οριστεί απλά ως ενσυναίσθηση συν δράση για την ανακούφιση του πόνου ενός άλλου ατόμου. Το μέρος της δράσης της συμπόνιας μας βοηθά να αποσυνδέσουμε το συναισθηματικό μας σύστημα από τους άλλους και να δούμε ότι είμαστε ξεχωριστά άτομα. Δεν χρειάζεται να αισθανόμαστε τον πόνο τους όταν το βλέπουμε. Αντ ‘αυτού, έχουμε την αίσθηση ότι θέλουμε να βοηθήσουμε.
Εκπαίδευση στη συμπόνια
Ακολουθούν τέσσερις τρόποι για να εξασκηθείτε στη συμπόνια καθημερινά.
- Πρακτική διαλογισμού αγάπης και καλοσύνης
Όταν νιώθετε ταραγμένοι από κάποιο γεγονός, εξασκηθείτε στον διαλογισμό αγάπης-καλοσύνης, εστιάζοντας στο να στείλετε αγάπη στον εαυτό σας, στους ανθρώπους που γνωρίζετε και σε εκείνους που δεν γνωρίζετε που υποφέρουν. Εάν δημιουργήσουμε ένα buffer θετικών συναισθημάτων με συμπόνια, μπορούμε να σκεφτούμε πώς να βοηθήσουμε πρακτικά και να δράσουμε σε δύσκολες καταστάσεις. Η εκπαίδευση των «μυών συμπόνιας» παρέχει μία ικανή ρύθμιση έναντι των αρνητικών συναισθημάτων, έτσι ώστε να έχουμε καλύτερα κίνητρα για να βοηθήσουμε χωρίς να κατακλυζόμαστε από τα οδυνηρά συναισθήματα. Ο διαλογισμός αυτός δεν μειώνει τα αρνητικά συναισθήματα. Αντ ‘αυτού, αυξάνει την ενεργοποίηση σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με θετικά συναισθήματα όπως η αγάπη, η ελπίδα, η σύνδεση και η ανταμοιβή και το μόνο που απαιτεί είναι μια διαλογιστική συγκέντρωση σε πρακτικές λύσεις και στην αγάπη.
- Πρακτική αυτοσυμπόνια
Υποφέρετε επειδή δεν μπορείτε να βοηθήσετε; Ή αισθάνεστε ένοχοι για τη ζωή σας ενώ άλλοι άνθρωποι υποφέρουν; Προσπαθήστε να είστε ευγενικοί με τον εαυτό σας. Θυμηθείτε ότι μοιραζόμαστε μια κοινή ανθρωπιά για όλους όσοι βιώνουν κάποιο είδος πόνου. Ενώ έχετε επίγνωση του πόνου, προσπαθήστε να μην ταυτίζεστε υπερβολικά με αυτόν. Οι πράξεις αυτοσυμπόνιας και η αποφυγή της σκληρής αυτοκριτικής βοηθούν στη μείωση της δυσφορίας που βιώνεται στην ενσυναισθητική εξουθένωση και βελτιώνουν το αίσθημα ευημερίας.
- Αναλάβετε δράση
Η ενσυναισθητική δυσφορία προκαλεί αρνητικά συναισθήματα, όπως το άγχος, και μας ωθεί να αποσυρθούμε και να είμαστε ακοινώνητοι. Αντίθετα, η συμπόνια παράγει θετικά συναισθήματα αγάπης για κάποιον άλλο. Μας ωθεί να αναλάβουμε δράση και βοηθά στην παρακίνηση της κοινωνικότητας. Ένας τρόπος για να αντιμετωπίσετε την ενσυναισθητική δυσφορία είναι να συμμετάσχετε σε κάποια δράση με καλό συλλογικό σκοπό: δωρίστε, προσφέρετε βοήθεια εθελοντικά, οργανώστε μια σχετική δράση. Περισσότερη προσοχή απαιτείται εδώ στο διαπροσωπικό κομμάτι, καθώς η υπερβολική ενσυναίσθηση μπορεί να δημιουργήσει εξαρτήσεις αρνητικού τύπου από και με άτομα που δεν διστάζουν να εκμεταλλευτούν την προσφορά μας. Το δόσιμο απαιτεί σωστά όρια!
- Σταματήστε την τοξική ροή πληροφόρησης
Είναι κατανοητό ότι αναζητούμε πληροφορίες σε περιόδους κρίσης, καθώς αυτή η ενημέρωση μας βοηθά να είμαστε προετοιμασμένοι. Ωστόσο, η συνεχής ανάγνωση καταθλιπτικού ή ανησυχητικού περιεχομένου σε ένα κοινωνικό μέσο ή ειδησεογραφικό ιστότοπο, ειδικά στο κινητό τηλέφωνο – δεν είναι χρήσιμη. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για τη ροή ειδήσεων που εισπράττετε από τα Social Media. Η έρευνα σχετικά με την εμπλοκή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά τη διάρκεια της πανδημίας έδειξε ότι πρέπει να προσέχουμε την κατανάλωση ειδήσεων για να αποφύγουμε την αύξηση του άγχους και των αρνητικών συναισθημάτων. Το να αποφύγουμε εντελώς τις ειδήσεις δεν είναι ρεαλιστικό, αλλά ο περιορισμός της κατανάλωσής μας είναι χρήσιμος, όπως και η καλύτερη επιλογή σελίδων, ατόμων ή ιστότοπων που αναμεταδίδουν ιστορίες και πράξεις καλοσύνης που μπορούν να ανεβάσουν τη διάθεσή μας.
